Ontstaansgeschiedenis van de landgoederen

De landgoederen Nieuw- en Oud-Amelisweerd en Rhijnauwen zijn ontstaan vanuit drie middeleeuwse ridderhofsteden. De huidige landgoederen zijn in aanleg 18e eeuws met latere wijzigingen. Ze zijn in destijds vrijwel open land aangelegd met bomen en heesters die merendeels van elders zijn aangevoerd. Zowel de cultuurwaarden, als de natuurwaarden zijn mede door de lange geschiedenis, bijzonder hoog. Terecht is het totaal van de landgoederen vrij recent op de Rijksmonumentenlijst geplaatst.

Oud-Amelisweerd
Vooral Oud-Amelisweerd heeft een uitzonderlijk hoge cultuurhistorische waarde. Het landgoed bestaat uit twee parken uit de periode 1760-1780 waarbij de aanlegstructuur nog prachtig herkenbaar is overgeleverd. Bovendien zijn er vele honderden originele en nu monumentale bomen uit de aanlegtijd in (barok)lanen en parkvakken bewaard gebleven. Nationaal van belang is de aanwezigheid van de twee parken, een paar decennia van elkaar verschillend, in resp. Rococostijl (het trapeziumvormige park) en Vroege landschapsstijl (het zgn. Engels Werk). De parken van Oud-Amelisweerd zijn uitermate zeldzaam en in ons land waarschijnlijk uniek.
Het daarbuiten gelegen Hoge Bos dateert grotendeels eveneens uit de 18e eeuw en laat door de verschillende oude bosbeheervormen (middenbos, hakhoutbos en spaartelgenbos) prachtig zien hoe landgoederen als bosbouwbedrijf in de 18e eeuw functioneerden.
De vele bomen hebben door hun ouderdom, omvang, hoogte (tot meer dan 30 meter) en monumentaliteit een hoge belevingswaarde. Daarnaast hebben de bomen op zich ook historische betekenis als voorbeelden van plantgoed en kwekerijgeschiedenis uit de 18e en 19e eeuw. De bomen zijn niet zomaar vervangbaar door plantgoed van de hedendaagse kwekerijen!

Nieuw-Amelisweerd en Rhijnauwen
Deze landgoederen hebben een complexe, maar herkenbare, geschiedenis van meerdere perioden en gebruik. Ze zijn daarmee op eigen wijze van groot cultuurhistorisch belang. Duidelijk zijn op Nieuw-Amelisweerd kenmerken van de engelse landschapsstijl terug te vinden. De drie landgoederen vullen elkaar mooi aan. Een aantal bomen op Nieuw-Amelisweerd en Rhijnauwen zijn waarschijnlijk ouder dan de 2e helft van de 18e eeuw. Het perceel Nummeri is een voor het Kromme Rijngebied karakteristiek voorbeeld van 18e eeuws essenhakhout op hoge stoven.

Nieuw AmelisweerdDe mening van de Vrienden over een optimaal beheer van de cultuurhistorische aspecten
Over de cultuurhistorie van de landgoederen is veel meer te vertellen dan in dit kader is toegelicht. Cultuurhistorie en natuur zijn op de landgoederen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat houdt in dat een goed beheer alleen mogelijk is bij voldoende kennis van beide zaken. In het thema ‘beheer’ wordt daarop dan ook uitgebreid ingegaan: zie aldaar.

Bronnen en links
Bronnen:
Vrienden van Amelisweerd, 2008. Amelisweerd verdient meer. Zevende rapport van de Vrienden
B.Maes, 2007. Onderzoek monumentale bomen Oud-Amelisweerd
H. van der Eng, 2007. Amelisweerd en Rhijnauwen, geschiedenis, de acties, de natuur en de mensen
L. Albers, 1983. Amelisweerd en Rhijnauwen, geschiedenis en beheer van de landgoederen Oud- en Nieuw Amelisweerd en Rhijnauwen
N. Baarman, 1993. Baronnen en kunstenaars, de geschiedenis van het landhuis Oud-Amelisweerd vanaf de Middeleeuwen tot heden
J. Scheele, 1987. De historische ontwikkeling van de landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen

Meer weten over de geschiedenis van Amelisweerd en Rhijnauwen, over de natuur- en cultuurhistorie en bewoners van de landgoederen: Lees dan “Amelisweerd & Rhijnauwen | Wandelen en verkennen van heden en verleden”, een boek van Bea Groen (ISBN: 9789.0824.450.0.8)

Links:
Site gemeente utrecht: www.utrecht.nl/landgoederen
Site I-pod-wandeling: www.dutchnature.com/podwandelingamelisweerd