Reactie Vrienden van Amelisweerd op de plannen van Bureau Verbeek, november 2014
Op 16 oktober jl. heeft Barry Kerckhoffs van Bureau Verbeek de plannen van het Limburgse Bureau Verbeek en Oldenburger gepresenteerd tijdens een bijeenkomst op de beheerspost. De Vrienden van Amelisweerd hebben gereageerd op deze plannen. Onderstaande tekst is onze inspraakreactie, zoals verstuurd aan de gemeente. Meer informatie over de plannen staat op de website van de gemeente, check Engelse Werk & Slingerbos en Tuin Rhijnauwen & Huisbos.
Onze reactie bevat een korte samenvatting van het plan en de overwegingen van de Vrienden van Amelisweerd ten aanzien daarvan. De overwegingen zoals gepresenteerd refereren aan opmerkingen die op de avond zelf zijn gemaakt, en dienen ook ter verdere toelichting van de standpunten van de Vrienden van Amelisweerd over de waarden van Amelisweerd en Rhijnauwen.
Een transparant, maar ook besloten landgoed
De beheerder stelt in diens Toekomstvisie dat gestreefd wordt naar een mix van cultuurhistorie, ecologie en recreatie. De landschappelijke stijl en bijzondere beplanting moeten weer kenbaar en genietbaar zijn voor de bezoekers. Het Plan Verbeek heeft als belangrijkste doelstelling het transparant maken van het landgoed, het openen van zichtlijnen, het aanharken en afpassen van de slingerpaden, het scheppen van een bloemenparksfeer.
De belangrijkste attracties van Amelisweerd zijn de beslotenheid binnen de verschillende onderdelen, de ervaring van aanwezig zijn in de natuur, de mogelijkheid om de kringloop van de natuur te volgen van nabij. Dit zijn tevens de doelen die al in de zeventiende en achttiende eeuw werden gehanteerd wanneer het ging om de bossen en tuinen op de landgoederen.
Er is wat ons betreft een gevaar dat een ontwerp dat sterk gericht is op transparantie zich niet verhoudt tot de thans aanwezige en zeer positief ervaren beslotenheid zoals wij die nu op de landgoederen aantreffen.
Het plangebied:
Slingerpad
Langs de Scheidingssloot loopt het Slingerpad. Langs dit pad staan in de herfst paddenstoelen, in het voorjaar bloeien hier stinzenplanten, te weten vooral bosanemonen. De rest van het jaar groeit en bloeit er weinig langs het pad, want hier staan veel beukenbomen die het licht van de bosbodem weghouden. Er zijn struiken, varens en bramen. Naar wij begrijpen is het plan om de bovenste bodemlaag af te graven en daar andere planten en struiken te plaatsen. De bosanemonen, de sneeuwklokjes, de mycorrhizae (vertakkingsstelsels van paddenstoelen) gaan dan op de schop om ruimte te maken voor te introduceren planten en heesters. In de presentatie van het plan op de gemeentelijke website zien wij geen plantlijst. Wel wordt geschreven over het planten van varens (die er al staan) en Engels hout, wat een ruime omschrijving is.
Het heuveltje
Het afgraven en vervangen geldt ook voor het heuveltje op de kruising met de Domlaan, waar in het voorjaar hele bedden anemonen staan onder beukenbomen. Het heuveltje zou overigens een soort verhoogd eilandje worden, met een pad rondom. Dit betekent een marginalisering van het heuveltje, want met een pad er om heen, zal het kleiner worden.
De Vrienden van Amelisweerd menen dat, als er andere planten en heesters zouden willen groeien, ze daar al zouden staan. De ondergrond van Amelisweerd is rijk aan zaden en draden en knollen. Al wat ter plekke past, kan de kop opsteken en groeien. Het scheppen van mogelijkheden (door het kappen van een boom) laat steeds zien dat er daarna een climax vegetatie ontstaat. Wij twijfelen aan de noodzaak om alles af te graven en nieuw aan te poten, al is het alleen al om financiële redenen. Tevens heeft nieuw plantgoed enkele jaren zorg nodig. Zorg kost ook geld.
Dat het vooral te maken heeft met de locatie in het bos wordt duidelijk wanneer je langs de Scheidingssloot in noordelijke richting loopt. Hier staan veel meer struiken en heesters, hier bloeit ook meer, maar dit pad loopt tussen weilanden, niet in het bos. Daglicht op de bodem is essentieel.
Maken de zichtlijnen het bos niet té transparant?
Over het Slingerpad springen de reeën het Slingerbos in. Zij vinden daar voedsel en kunnen zich er verbergen voor wandelaars. Het plan voorziet in de aanleg van zichtlijnen. Dat betekent dat er corridors worden gemaakt door het Slingerbos zodat men van het Slingerpad kan kijken naar het heuveltje met de trap in het Engelse Werk (en terug). En van het heuveltje aan de Domlaan naar het heuveltje in het Engels Werk met de trap (en terug). Dat betekent dat de reeën te kijk staan. Dit betekent ook dat mensen op het ene punt kunnen zien dat er mensen langs het andere punt wandelen of dat ze er zitten. Met zoveel bezoekers op jaarbasis is dat wel het laatste waar mensen behoefte aan hebben. Men wil rust ervaren, en het gevoel alleen (of met het eigen gezelschap) te zijn in de natuur. Amelisweerd is op deze manier geen ‘buiten’ meer, maar een gewoon park.
In de tijd dat de zichtlijnen werden ontworpen, was er sprake van één enkele familie met haar gasten die rondwandelde op het landgoed. Om die sfeer die zij toen wensten nu bruikbaar en beleefbaar te maken voor honderdduizenden bezoekers meer is het niet voor de hand liggend om alles zo te maken als het destijds was. Anders kunnen al die prullenbakken ook wel weg.
Engels Werk: wees terughoudend en benut de bestaande onderzoeken!
De bruggen van het Engels Werk zijn in niet al te goede staat en zullen vervangen worden. Er is nog geen bepaald type brug gekozen, maar gedacht wordt aan een type bruggetje passend in de achttiende eeuwse landschappelijke stijl. Te hopen valt op hout, al is gietijzer ook een optie.
Terughoudend met ingrijpen
Wat betreft het bosgedeelte gaat het ons vooral om goed onderbouwde keuzen over waar moet worden ingegrepen en waar niet. Deels vraagt het Engels Werk om sturing en visie (zoals waar het de “stormvlakte” betreft), deels zou juist het gebied op adem moeten komen van allerlei recente ingrepen. Behalve waar het gebied echt nieuw om invulling vraagt lijkt het ons van groot belang om terughoudend te opereren, en daarbij gebruik te maken van het al verrichte onderzoek.
Historisch verantwoord planten?
Tevens zijn wij benieuwd hoe de aanbeveling om historisch verantwoord plantgoed te gebruiken, wordt geëffectueerd. Het is ook mogelijk om even af te wachten welke gewassen er gaan groeien op die plaatsen binnen het Engelse Werk waar een aantal jaren geleden is gekapt. Zo kan worden ingezet op, of keuzes gemaakt uit, planten, heesters en bomen die passen op deze (relatief open) plek in Amelisweerd en die het er goed doen. Eventueel zouden hier enkele van de gewenste ‘Engels Hout’ gewassen gepoot kunnen worden om te zien of zij hier, waar er meer licht is, aanslaan. Hoorde hier misschien Kornoelje bij?
Amelisweerd is honderden jaren oud. Haast hebben past hier niet.
Huisbos Rhijnauwen
Ook het Huisbos Rhijnauwen wordt vermeld in het Plan Verbeek. Het Huisbos stamt uit de achttiende eeuw en is het bos achter het koetshuis Rhijnauwen. Momenteel fungeert dit bos als een bufferzone tussen de drukke zone rond het koetshuis met de StayOkay en het café plus de doorgang naar het Pannenkoekenhuis enerzijds en de grote Weide tot Vermaeck anderzijds. Het Huisbos functioneerde destijds als een wandelgebied voor de familie ten Hove die op Rhijnauwen woonde en als een wingebied voor hout en bosproducten.
Doorzichtig bos
In het Plan Verbeek wordt ook hier meer openheid gepland. Er zijn doorkijkjes direct vanaf het koetshuis door het bos heen gepland naar de speelweide. Hierdoor wordt de ruimte in wezen kleiner, zowel visueel als psychologisch, en de verrassing dat er nog een speelweide achter het bos ligt, verdwijnt. Het aardige van Rhijnauwen is dat je hier juist niet het soort overzicht krijgt zoals dat op bijvoorbeeld Kanaleneiland voorhanden is. Wij stellen voor zowel structuur als beslotenheid te benadrukken.
De belangrijkste reden die Verbeek opgeeft, is dat het bos momenteel erg vochtig is. Het is normaal dat een natuurlijk gebied na regenval nat is, dat er modder en plassen zijn en dat mensen laarzen aan moeten trekken wanneer zij daar willen lopen. Er zou een enkel (diagonaal) kronkelpad kunnen komen dat een fractie droger is na bijstorting van houtsnippers, met een verhoogde ‘middenstip’ die refereert aan de indeling zoals zichtbaar op een oude kaart.
Er is een verschil tussen het Jaagpad en het Huisbos. Het Jaagpad is een vaste verbinding voor voetgangers langs de Kromme Rijn tussen Utrecht en Bunnik. Het Jaagpad heeft een andere gebruikswaarde. Het Huisbos is een afgeperkt recreatiegebied, waar je met gemak in een paar minuten omheen kunt lopen via de omringende asfaltpaden wanneer het ondoorwaadbaar is geworden. Dit is trouwens zelden het geval. Deze asfaltpaden maken het ook mogelijk dat mensen in rolstoelen of met rollators van het gebied en van het buiten zijn kunnen genieten.
Het Huisbos is evenals de Sneeuwklokjeslaan op Nieuw Amelisweerd een oase van sneeuwklokjes in het vroege voorjaar. Daar hoeft geen verandering in te komen.
Geen doorkijkjes naar de vele auto’s
Het is fijn voor de gebruikers van de speelweide, om rondom bomen te hebben en de ervaring van lekker buiten te zijn in de natuur. Dit houdt dus in dat er geen doorkijkjes zijn naar het koetshuis en de auto’s die daar over de weg rijden. Tot de zo gewaardeerde ‘Amelisweerd en Rhijnauwen ervaring’ hoort dat je stiekem via een soort tijdmachine in de achttiende eeuw belandt. Nu, in deze tijd met oprukkende verstedelijking, is het ook een natuurmachine: de landgoederen zijn vooral ook prachtige en aantrekkelijke natuurgebieden die even de stad doen vergeten. Op een doorkijk naar een weg met auto’s zit niemand te wachten.
Overigens is er in de driehoek tussen parkeerplaats, Theehuis en rivier nog een heel klein kinderspeelplaatsje. Dit is altijd drukbezocht. Misschien is het een idee om hier enige ruimte en een enkel speeltoestel van hout aan toe te voegen.
Algemeen: betrek anderen eerder bij deze plannen
In de loop der jaren hebben verschillende onderzoekers (Albers, Guinée, Maes, Meulenbroek) inventarisaties verricht op Amelisweerd en Rhijnauwen en aanbevelingen gedaan voor de toekomst. Wij vinden het vreemd dat zij voor de totstandkoming van dit plan niet anders lijken te zijn betrokken dan via een literatuurverwijzing. Ook input van anderen, onder wie wij als Vrienden, lijkt tot dusverre niet te zijn benut. Zoveel mogelijk gebruik te maken van reeds bestaande expertise lijkt ons aanmerkelijk efficiënter en goedkoper dan over een flinke periode alles over te laten aan bureau dat de materie tot zich moet nemen met veel reiskosten. Wij vinden het belangrijk dat deze expertise spoedig in vormen van uitwisseling en consultatie wordt benut, zo mogelijk met behulp van bezoeken ter plekke. Dan nemen plannenmakers ook betrokken en geïnteresseerde mensen mee in de keuzes die worden gemaakt.
—
Vrienden van Amelisweerd | Bea Groen | Jos Kloppenborg
Meer info over plannen Engelse Werk en Slingerbos bij de gemeente